BLOG
Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego – zdrowie psychiczne w miejscu pracy
Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego obchodzony jest co roku 10 października, aby zwrócić uwagę na znaczenie zdrowia psychicznego oraz promować działania na rzecz jego ochrony i wspierania. W 2024 roku tematem przewodnim, wybranym przez Światową Federację Zdrowia Psychicznego, jest „Zdrowie psychiczne w miejscu pracy”. Przyjrzyjmy się tematowi.
Wielu z nas nie wyobraża sobie życia bez pracy. I nie chodzi tylko o pozyskiwanie środków do życia. Praca odgrywa jedną z kluczowych ról w życiu człowieka, zarówno pod względem społecznym, jak i osobistym, i ma ogromny wpływ na zdrowie psychiczne. W kontekście dobrostanu psychicznego, praca może być zarówno źródłem satysfakcji, jak i czynnikiem stresogennym. To, jaką rolę pełni praca w życiu człowieka, zależy od warunków zatrudnienia, rodzaju obowiązków, środowiska pracy oraz indywidualnych zdolności do zarządzania stresem.
Co daje nam praca?
Zastanawialiście się kiedyś nad tym, co daje Wam praca?
Odpowiedzi będzie wiele, zaczynając od zachwytów, spełnienia, po narzekanie i stanowczo wyrażaną niechęć. Przyjrzyjmy się jednak pracy z punktu widzenia naszego zdrowia psychicznego w sytuacji idealnej i w sytuacji, kiedy praca jest swoistą udręką.
Praca powinna dawać nam spełnienie i poczucie sensu. Wtedy odczuwamy zadowolenie i czujem, że rozwijamy się, zdobywamy nowe umiejętności, jesteśmy zadowoleni. Praca nadaje rytm codziennemu życiu, wprowadzając porządek i przewidywalność, co sprzyja stabilności emocjonalnej. Środowisko pracy często umożliwia nawiązywanie relacji, wspiera poczucie przynależności do grupy i budowanie więzi, które są ważne dla zdrowia psychicznego.
Ale praca może też mieć swoje ciemne strony, które niszczą nasze zdrowie psychiczne. Nadmierne obciążenie pracą, presja czasu, brak wsparcia w miejscu pracy i zbyt wysokie oczekiwania mogą prowadzić do przewlekłego stresu, a w dłuższej perspektywie do wypalenia zawodowego, które odbija się na zdrowiu psychicznym. Zacieranie się granic między pracą a życiem osobistym, szczególnie w kontekście pracy zdalnej, prowadzi do zmęczenia, wyczerpania emocjonalnego i zaburzeń relacji. Praca, która nie daje możliwości rozwoju, nie przynosi satysfakcji lub jest sprzeczna z wartościami pracownika, może wywoływać frustrację, uczucie pustki i nawet depresję. W przypadku pracy w trudnych warunkach, np. zdalnie lub w środowisku toksycznym, pracownicy mogą czuć się odizolowani i samotni, co negatywnie wpływa na ich stan emocjonalny.
Jak widać praca ma swoje różne odcienie i w dużej mierze zależy od nas samych, od tego, gdzie pracujemy i jak pracujemy.
Wypalenie zawodowe i work life balance
Obecnie coraz częściej słyszymy o wypaleniu zawodowym. Może stać się częścią życia każdego pracownika w każdym wieku i zawodzie.
Jak definiujemy wyplenię zawodowe? Wypalenie zawodowe (ang. burnout) to stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, który pojawia się w wyniku chronicznego stresu w pracy, szczególnie w sytuacjach, gdzie wymogi zawodowe przewyższają zasoby danej osoby. W 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie uznała wypalenie zawodowe za problem zdrowotny związany z pracą i wpisała je do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11). Wypalenie zawodowe charakteryzuje się trzema głównymi symptomami:
- wycieńczenie emocjonalne – uczucie nadmiernego wyczerpania i braku energii,
- cynizm lub depersonalizacja – negatywny, cyniczny stosunek do pracy lub współpracowników, poczucie dystansu emocjonalnego,
- obniżone poczucie własnych kompetencji – brak satysfakcji z pracy, niska efektywność.
Czy jest się czym martwić?
Z punktu widzenia jednostki/pracownika – tak,
z punktu widzenia pracodawcy – tak,
z punktu widzenia kosztów społecznych – tak.
Problem jest ogromny. Pokazują to statystyki. Według badania Gallupa z 2019 roku, 76% pracowników w USA doświadcza symptomów wypalenia zawodowego przynajmniej od czasu do czasu, a 28% z nich deklaruje, że czuje się wypalonych „bardzo często” lub „zawsze”. W Polsce, jak wskazują badania przeprowadzone przez Polski Instytut Ekonomiczny (2021), aż 45% pracowników deklaruje, że odczuwa symptomy wypalenia zawodowego, takie jak chroniczne zmęczenie, stres, czy brak satysfakcji z pracy. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że do 2030 roku koszty wypalenia zawodowego i chorób z nim związanych (takich jak depresja) mogą osiągnąć wartość 16 bilionów dolarów w skali globalnej, w związku z utratą produktywności, zwolnieniami lekarskimi oraz koniecznością opieki zdrowotnej.
I tu zasadne jest pytanie jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu?
Profilaktyka wypalenia zawodowego leży po dwóch stronach, a w zasadzie po trzech. Po stronie pracodawcy, samego pracownika i systemu/wsparcia państwa. I tutaj pojawia się coraz bardziej popularne work life balance.
Work life balance, czyli równowaga między pracą a życiem prywatnym.
Zacznijmy od definicji. Według niej work-life balance to stan, w którym człowiek osiąga równowagę między pracą zawodową i życiem prywatnym. W ciągu dnia znajduje czas na rozwój swojej kariery, ale również na odpoczynek, realizację hobby, życie towarzyskie i rodzinne. I nie chodzi tu wcale o ilość godzin pracy (choć to też jest istotne), a raczej subiektywne odczucie pracownika.
Pojęcie to zaczęło kształtować się na zachodzie w latach 70 i 80. Pracodawcy dostrzegli, że przepracowani ludzie coraz częściej zgłaszają problemy ze zdrowym oddzieleniem życia zawodowego i prywatnego. Granica zaczęła się zacierać, a pracownicy coraz częściej chorować, być mniej wydajni w pracy, zniechęceni do życia, mniej kreatywni. I w tym momencie do akcji wkroczyli naukowcy, którzy postanowili zbadać, dlaczego tak się dzieje. Badano, obserwowano i stworzono pojemny koncept i cały szereg rozwiązań work-life balance w korporacjach i firmach oraz prawie pracy, czego przykładem jest Dyrektywa Unijna work-life balance z 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów.
Równowaga między pracą a życiem prywatnym w praktyce
Zachowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym wymaga zaangażowania zarówno ze strony pracodawców, jak i pracowników.
Rola pracodawcy
Coraz więcej firm wdraża różne inicjatywy, które mają na celu poprawę warunków pracy, zapewniając pracownikom większy komfort i lepsze samopoczucie. Do najczęstszych udogodnień należą: praca zdalna, elastyczne godziny pracy, organizacja wydarzeń integracyjnych mających na celu budowanie pozytywnej atmosfery w firmie, czy oferowanie szkoleń wspierających rozwój zawodowy i osobisty. Dodatkowo firmy mogą ułatwiać dostęp do opieki zdrowotnej, w tym wsparcia psychologicznego, czy nawet wprowadzać krótsze godziny pracy, np. w piątki, lub zapewniać pracownikom przestrzenie do relaksu.
W obecnych czasach, kiedy praca zdalna staje się normą, firmy muszą dostosowywać swoje działania do nowej rzeczywistości. Wyzwanie polega na tym, aby zdalne warunki pracy nie prowadziły do sytuacji, w której pracownik czuje się zobowiązany do ciągłej dostępności, nawet poza standardowymi godzinami pracy. W niektórych miejscach takie oczekiwania stały się niezdrowym nawykiem, zagrażającym zdrowiu psychicznemu pracowników.
Rola pracownika
Z drugiej strony, pracownicy muszą podejmować aktywne działania, aby dbać o własny dobrostan i komfort. Ważne, aby wykształcić i wdrażać takie umiejętności:
- wyznaczanie granic i umiejętność bycia asertywnym,
- dobra organizacja pracy i priorytetyzowanie zadań,
- efektywne zarządzanie czasem oraz planowanie obowiązków,
- szukanie wsparcia psychologicznego, gdy zajdzie taka potrzeba,
- zwiększanie świadomości na temat zdrowia psychicznego i fizycznego,
- odpowiedni odpoczynek, zarówno podczas urlopów, jak i w dniach wolnych od pracy.
Innymi słowy, kluczową umiejętnością jest dbanie o siebie, zarówno psychicznie, jak i fizycznie.
Praca zdalna – wyzwania i zagrożenia
Choć praca zdalna często kojarzy się z większą elastycznością, nie zawsze oznacza korzyści. Pandemia ujawniła, że dla wielu pracowników praca w domu wiązała się z większym obciążeniem, a w konsekwencji stresem związanym z ciągłą obecnością online.
Permanentna dostępność, brak wyraźnych granic między czasem pracy a czasem wolnym, oraz tzw. stres cyfrowy mogą prowadzić do wypalenia zawodowego, obniżenia nastroju, problemów zdrowotnych oraz pogorszenia relacji z bliskimi. Technologie, które ułatwiają wykonywanie zadań, mogą jednocześnie stać się źródłem dodatkowego stresu. Problemy, które mogą negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne, to:
- przebodźcowanie spowodowane nadmiarem informacji,
- nieustanna wielozadaniowość, która ogranicza możliwość odpoczynku,
- praca z narzędziami wymagającymi ciągłej aktywności, co utrudnia regularne przerwy,
- zbyt duża liczba aplikacji i komunikatorów, która rozprasza i prowadzi do poczucia ciągłego napięcia oraz braku możliwości skupienia,
Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu i
zachować work-life balance – kilka praktycznych wskazówek
Ustalanie wyraźnych granic między pracą a życiem prywatnym
- Wyłączanie narzędzi do pracy po godzinach – ogranicz dostępność poza ustalonym czasem pracy. W miarę możliwości wyłączaj e-maile służbowe i komunikatory, aby dać sobie przestrzeń na regenerację.
- Stworzenie fizycznej i psychicznej bariery między miejscem pracy a strefą relaksu (szczególnie ważne przy pracy zdalnej) pomaga w zachowaniu równowagi. Wydziel sobie oddzielne miejsce w domu na pracę, co ułatwi wyłączenie się po godzinach.
Zarządzanie czasem i priorytetami
- Planowanie zadań – skuteczna organizacja dnia pracy jest kluczowa. Twórz listy priorytetów i ustalaj, które zadania są najważniejsze. Pomaga to uniknąć przepracowania oraz chaosu.
- Unikanie multitaskingu – wykonywanie kilku zadań jednocześnie może prowadzić do większego stresu i mniejszej efektywności. Skup się na jednym zadaniu, zanim przejdziesz do następnego.
Regularne przerwy i odpoczynek
- Technika Pomodoro – pracuj w blokach czasu (np. 25 minut), a potem rób krótkie przerwy. To zwiększa produktywność i pomaga uniknąć wyczerpania.
- Efektywne wykorzystanie urlopu – korzystaj z pełnych dni urlopowych i staraj się naprawdę „wyłączyć” od pracy. Spędzaj czas na robieniu rzeczy, które przynoszą ci radość i regenerację.
Dbanie o zdrowie fizyczne i psychiczne
- Aktywność fizyczna – regularny ruch, nawet w postaci krótkiego spaceru, poprawia nastrój i redukuje stres. Aktywność fizyczna ma korzystny wpływ zarówno na zdrowie fizyczne, jak i psychiczne.
- Praktyki relaksacyjne – medytacja, techniki oddechowe czy joga mogą pomóc w redukcji napięcia i poprawie koncentracji. Znajdź na nie czas!
- Zdrowa dieta – odpowiednie odżywianie wspiera funkcjonowanie mózgu i ogólne samopoczucie, co przekłada się na lepszą odporność na stres. Jak pokazują badania najbardziej optymalną dietą dla samopoczucia jest dieta śródziemnomorska.
Stawianie granic i asertywność
- Asertywność w pracy – ucz się mówić „nie” nadmiernym obowiązkom. Zbyt duża ilość zadań prowadzi do przepracowania, dlatego ważne jest, aby otwarcie komunikować swoje możliwości.
- Otwarta komunikacja – rozmawiaj z przełożonymi o swoich potrzebach, jeśli czujesz, że zadania są zbyt obciążające lub potrzebujesz wsparcia.
Wsparcie społeczne i zawodowe
- Budowanie relacji w pracy – utrzymywanie dobrych relacji z współpracownikami oraz bliskimi osobami w życiu prywatnym pomaga w lepszym radzeniu sobie ze stresem. Rozmowy z innymi mogą przynieść perspektywę i ulgę.
- Korzystanie z pomocy psychologicznej – jeśli czujesz, że nie radzisz sobie z nadmiernym stresem, warto skorzystać z pomocy specjalistów, takich jak psychologowie czy coachowie.
Elastyczne podejście do pracy
- Negocjowanie elastycznych godzin pracy – jeśli to możliwe, warto rozważyć elastyczny grafik pracy, który pozwoli lepiej dopasować godziny pracy do życia osobistego.
- Praca zdalna – odpowiednie korzystanie z opcji pracy zdalnej może pomóc w lepszym zarządzaniu czasem, ale ważne jest wyznaczenie granic, aby nie być stale dostępny poza godzinami pracy.
Podsumowanie
Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego 2024 przypomina, że zdrowie psychiczne w miejscu pracy jest kluczowe dla dobrostanu jednostek i efektywności organizacji. Równowaga między pracą a życiem prywatnym jest fundamentem tego dobrostanu dla wszystkich!
