BLOG
Probiotyki, psychobiotyki dla jelit i… mózgu.
Ostatnio coraz więcej mówi się, że jelita to drugi mózg. Biorąc pod uwagę liczbę neuronów, które oplatają nasze jelita można uznać, że tak jest. Szacuje się, że jest ich nawet 100 milionów, czyli więcej niż w rdzeniu kręgowym! Oś mózgowo-jelitowa to pojęcie, które coraz częściej pojawia się w kontekście chorób neurologicznych i psychicznych, a suplementacja odpowiednich szczepów bakterii może pomóc w leczeniu lub łagodzeniu wielu chorób.
Co to jest oś mózgowo-jelitowa?
Oś mózgowo-jelitowa lub oś jelitowo-mózgowa, to złożony układ komunikacyjny między układem nerwowym a przewodem pokarmowym. Jest to dwukierunkowa droga komunikacji między mózgiem a jelitami, która obejmuje układ nerwowy, układ hormonalny i układ odpornościowy. Układ nerwowy uznawany jest za centrum decyzyjne organizmu człowieka. Reaguje on na sygnały płynące ze świata zewnętrznego i wewnętrznego. Dzieje się to przez system komórek nerwowych i neuroprzekaźników. Układ nerwowy jelit, znany jako „drugi mózg”, jest bezpośrednio połączony z mózgiem za pomocą nerwu błędnego i innych szlaków nerwowych. Komunikacja ta pozwala na szybkie przekazywanie sygnałów między mózgiem a jelitami. Dzięki temu połączeniu odczuwamy m.in. dolegliwości trawienne w stresie lub czujemy ekscytację w brzuchu w momencie radości.
Mikrobiota jelitowa
Nasz przewód pokarmowy nie jest jałowy, dorosły człowiek nosi w swoich jelitach około 2 kg bakterii, grzybów i wirusów. Ten zbiór mikroorganizmów nazywamy mikrobiotą. Odgrywa ona kluczową rolę w regulacji funkcji jelitowych i może wpływać na funkcjonowanie mózgu poprzez produkcję neuroprzekaźników, metabolitów i innych sygnałów biochemicznych. W idealnych warunkach, jaką jest eubioza mikrobiota wytwarza aminy, kwasy tłuszczowe, które korzystnie wpływają na zdrowie człowieka. Niektóre bakterie mają również zdolność do pośredniczenia w produkcji neuroprzekaźników, takich jak dopamina, serotonina i metabolity mające wpływ na działanie osi mózgowo-jelitowej.
Skutki naruszenia bariery jelitowej
Naruszenie bariery jelitowej i przedostanie się do krwiobiegu antygenów z treści jelita jest czynnikiem zakłócającym prawidłową pracę osi-mózgowo-jelitowej.
Przenikanie toksyn i patogenów przez uszkodzoną barierę jelitową może wywołać przewlekły stan zapalny w organizmie. To z kolei może prowadzić do chorób autoimmunologicznych, takich jak celiakia, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, reumatoidalne zapalenie stawów i cukrzyca typu 1.
Przewlekły stan zapalny spowodowany nieszczelnym jelitem może przyczyniać się do rozwoju insulinooporności i cukrzycy typu 2. Naruszenie bariery jelitowej może również wpływać na procesy metaboliczne, prowadząc do otyłości. Przenikanie toksyn i mediatorów zapalnych do krwiobiegu może wpływać na funkcjonowanie mózgu, co jest związane z rozwojem zaburzeń nastroju, takich jak depresja i lęk. Nieszczelne jelito może być czynnikiem ryzyka rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera i Parkinsona, poprzez mechanizmy zapalne.
Nieszczelne jelito jest często związane z IBS, charakteryzującym się bólami brzucha, wzdęciami, biegunką i zaparciami. Zwiększona przepuszczalność jelitowa może prowadzić do rozwoju nietolerancji pokarmowych, ponieważ niestrawione cząstki pokarmowe mogą wywoływać reakcje immunologiczne.
Jakie czynniki wpływają na mikrobiotę jelitową człowieka?
Mikrobiota jelitowego człowieka jest złożonym ekosystemem, na który wpływa wiele różnych czynników. Od dawna wiemy, że jesteś tym, co jesz. Teraz należy jeszcze dodać, że równowaga mikrobiomu w dużej mierze zależy od tego, co spożywamy na co dzień.
Rodzaj spożywanej żywności ma bezpośredni wpływ na skład mikrobioty jelitowej. Dieta bogata w błonnik (np. warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty) sprzyja wzrostowi korzystnych bakterii, takich jak Bifidobacterium i Lactobacillus. Dieta wysokotłuszczowa i wysokobiałkowa może zmieniać skład mikrobioty, a duże ilości cukru w diecie destabilizować równowagę. Na jakość naszej mikrobioty jelitowej ma wpływ farmakoterapia. Nadużywanie antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, każda przewlekła farmakoterapia niekorzystnie zmieniają skład naszej mikrobioty. Mikrobiota jelitowa może się również zmieniać pod wpływem czynników zewnętrznych. Ekspozycja na różnorodne mikroorganizmy w otoczeniu (np. kontakt ze zwierzętami, przebywanie na wsi) może zwiększać różnorodność mikrobioty. Aktywność fizyczna, geny, choroby (otyłość, cukrzyca), poziom stresu w dużej mierze determinują skład mikrobioty.
Co to jest dysbioza?
Stan równowagi, w którym w jelicie człowieka funkcjonuje obok siebie wiele różnych mikroorganizmów zapewniających gospodarzowi dobrostan psychofizyczny nazywamy eubiozą. Dysbioza natomiast jest odwróceniem tego zjawiska. Jest to stan nierównowagi w mikrobiocie jelitowej człowieka. Zmieniają się wtedy proporcje pomiędzy zdrowymi i patogennymi mikroorganizmami. Dysbiozę może wywołać wiele czynników, między innymi przewlekła farmakoterapia.
Probiotyki, prebiotyki i psychobiotyki to trzy różne, ale powiązane ze sobą kategorie substancji i organizmów, które odgrywają istotną rolę w zdrowiu człowieka, zwłaszcza w kontekście mikrobioty jelitowej.
Probiotyki, prebiotyki i psychobityki
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które przyjmowane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza. Najczęściej są to bakterie kwasu mlekowego (np. Lactobacillus, Bifidobacterium), ale mogą to być także drożdże (np. Saccharomyces boulardii). Wspomagają trawienie i wchłanianie składników odżywczych, wspierają funkcje układu immunologicznego, potencjalnie mają działanie antynowotworowe, w czasie antybiotykoterapii pełnią funkcję ochronną. Źródła probiotyków to fermentowane produkty mleczne (np. jogurt, kefir), kiszonki (np. kiszona kapusta, kiszone ogórki), suplementy diety.
Prebiotyki to substancje, które są niestrawne dla człowieka, ale stanowią pożywkę dla korzystnych bakterii w jelitach, wspomagając ich wzrost i aktywność. Najczęściej są to oligosacharydy (np. inulina, fruktooligosacharydy – FOS). Stymulują wzrost i aktywność korzystnych bakterii jelitowych, poprawiają zdrowie jelit poprzez zwiększenie produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), regulują poziom cukru we krwi. Źródła prebiotyków to warzywa (np. cebula, czosnek, por, szparagi, karczochy), pełnoziarniste produkty zbożowe (np. pszenica, jęczmień), banany.
Psychobiotyki to podgrupa probiotyków i prebiotyków, które mają potencjalny wpływ na zdrowie psychiczne. Są to bakterie lub substancje, które mogą korzystnie wpływać na oś mózg-jelito, poprawiając zdrowie psychiczne i samopoczucie. Zmniejszają one objawy lęku i depresji, wspierają zdrowy sen, poprawiają funkcje poznawcze i nastrój, wspierają odporności na stres. Ich mechanizm działania łączy się z produkcją neuroaktywnych substancji, takich jak serotonina, GABA a także wpływ na stan zapalny w organizmie.
Probotyki i choroby neurologiczne
Obszarem naszych zainteresowań, ze względu na wykonywane badania EEG w domu jest oczywiście neurologia, ale również psychiatria. Probiotyki wpływają na mikrobiotę jelitową, która ma bezpośredni związek z funkcjami mózgu poprzez produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), modulację odpowiedzi immunologicznej oraz wpływ na barierę krew-mózg, mogą one wpływać na zdrowie mózgu poprzez redukcję stanów zapalnych i poprawę funkcji neuronalnych.
Rola probiotyków, ich suplementacja i wpływ na leczenie wzbudza coraz więcej zainteresowania również wśród lekarzy i badaczy zaburzeń neurologicznych. Badania wciąż przynoszą nowe odkrycia, pojawia się wiele pytań i konieczność kolejnych badań. Do tej pory wiemy sporo, ale wciąż za mało, aby jednoznacznie odpowiedzieć na wiele pytań.
Choroby
neurodegeneracyjne
Choroba Alzheimera
Badania wskazują, że probiotyki mogą poprawiać funkcje poznawcze oraz zmniejszać biomarkery stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego u pacjentów z łagodnym i umiarkowanym Alzheimerem. Na przykład w jednym z badań, suplementacja probiotykami przez 12 tygodni poprawiła funkcje poznawcze oraz zmniejszyła poziomy markerów stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego w surowicy krwi pacjentów.
Choroba Parkinsona
Probiotyki mogą również przynosić korzyści pacjentom z chorobą Parkinsona. Meta-analiza 11 badań obejmujących 840 pacjentów wykazała, że suplementacja probiotykami może poprawić motoryczne i niemotoryczne objawy Parkinsona, zmniejszając również stan zapalny i poprawiając zdrowie jelit. Inne badania wskazują, że probiotyki mogą pomóc w problemach żołądkowo-jelitowych, które są powszechne u pacjentów z tą chorobą, co może przekładać się na ogólną poprawę jakości życia.
Padaczka
Probiotyki wykazują obiecujące wyniki w leczeniu padaczki, zwłaszcza w przypadkach lekooporności. Mechanizmy działania obejmują modulację osi mózg-jelito, redukcję stanu zapalnego oraz wpływ na produkcję neuroaktywnych substancji. Konieczne są dalsze badania kliniczne, aby potwierdzić skuteczność tych terapii i zrozumieć ich długoterminowe efekty. W badaniu przeprowadzonym przez Gómez-Eguílaz i współpracowników (2018), pacjenci z lekooporną padaczką, którzy przez cztery miesiące przyjmowali mieszaninę probiotyków, doświadczyli znaczącego zmniejszenia częstości napadów. Około 28,9% pacjentów odnotowało redukcję napadów o ponad 50%.
Przeszczep mikroflory jelitowej (FMT) jest również badany jako metoda leczenia padaczki. W jednym z przypadków pacjent z chorobą Crohna i lekooporną padaczką doświadczył całkowitej kontroli napadów po serii trzech transplantacji kału, co sugeruje, że FMT może być obiecującą strategią terapeutyczną w niektórych przypadkach.
Autyzm
Zaburzenia mikrobioty jelitowej są coraz częściej badane w kontekście zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). Istnieją liczne dowody sugerujące, że mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w regulacji zachowań i funkcji neurologicznych poprzez oś mózg-jelito. Dzieci z ASD często wykazują mniejszą różnorodność mikrobioty jelitowej w porównaniu do zdrowych rówieśników. Obserwuje się zwiększoną obecność bakterii z rodzaju Clostridium oraz zmniejszona ilość bakterii Bifidobacterium i Prevotella.
Podsumowanie
Probiotyki i psychobiotyki mają potencjał wspierania zdrowia jelit i mózgu poprzez modulację mikrobioty, redukcję stanu zapalnego i produkcję neuroaktywnych substancji. Wzrost zainteresowania tymi związkami sugeruje potrzebę dalszych badań nad ich skutecznością w leczeniu zaburzeń neurologicznych i psychicznych.
Biorąc pod uwagę te wszystkie informacje nasuwa się wniosek, że to, co jemy, jak komponujemy posiłki, jak dbamy o jelita ma ogromny wpływ na nasz mózg i choroby, które są z nim związane.
Źródła
- Frontiers | Effects of gut microbiota on neurodegenerative diseases
